Fotografie dla zwierząt
Czy zwierzęta mają duszę? Pytanie brzmi niemal prowokacyjnie – zważywszy, że zwątpienie w duszę ludzką stale się pogłębia… Jeśli człowiek jej nie ma – to tym bardziej zwierzę, ale jeśli ludzie są jednak duchowymi istotami – to co daje nam prawo negowania duchowości zwierząt? Remigiusz Borda, autor cyklu „Ars moriendi. Fotografie dla zwierząt”, przedstawiając wyestetyzowane wizerunki martwych zwierzęcych ciał, protestuje przeciw, jak sam to nazywa, „gatunkowemu szowinizmowi” człowieka, skłonnego jedynie Homo sapiens, jeśli w ogóle, przypisać jakąkolwiek duchowość. Fotografii Bordy się nie ogląda – z nimi trzeba się zmierzyć i wcale nie jest to łatwe doświadczenie. Dobrze jest wziąć najpierw głęboki oddech i postarać się jak najspokojniej przywołać w pamięci wszelkie „zwierzęce traumy” z naszego dzieciństwa – te rozjechane na szosach koty i jeże, nieżywego chomika na dnie akwarium, rybkę błyskającą brzuszkiem odwróconym do góry. Każdy z nas pewnie przeżył kiedyś ten wstrząs, stwierdzając, że zastygłe w bezruchu łapki pupila są dziwnie metalicznie zimne…
Dla mnie – piszącej te słowa – cykl Remigiusza Bordy od pierwszego spojrzenia (zmierzenia się z fotografiami) był silnym przywołaniem towarzyszących mi latami obrazów. Był przywołaniem mojej bezradności i żalu. Artysta przez kilka lat zbierał przy drogach nieżywe zwierzęta. Zazwyczaj powstałe fotografie były inscenizowane, dzięki czemu osiągał precyzyjnie wystylizowane pośmiertne wizerunki. Ozdabiał zwierzęta kwiatami, liśćmi, tworzył stelaże z patyczków, na których „rozwieszał” martwe ptaki. Remigiusz Borda przywracając godność nieżywym już istotom, nierzadko ociera się o efekt przesadnej dekoracyjności, balansuje na granicy dobrego i złego smaku. Celebrując ich śmierć, w jakimś stopniu wykorzystuje jej przewrotną malowniczość. Fotografie, w większości, są niezaprzeczalnie piękne. Może się komuś, kto pobieżnie spojrzy, wydać, że fotograf bawi się, tworząc bardzo przemyślane kompozycje z tych okruchów niedawnego życia i że traktuje je jak elementy wyestetyzowanej układanki… Klimat niektórych prac może być postrzegany jako niemal psychodeliczny. Pewną wskazówką dla widza i jednocześnie usprawiedliwieniem dla artysty lub też dowodem na jego szlachetne intencje jest mentalnie mu bliskie japońskie myślenie o śmierci. Remigiusz Borda od lat zafascynowany jest kulturą Japonii, w której idea pięknego umierania należy do kanonu estetyki (skrajnym przykładem było życie i samobójcza śmierć Yukio Mishimy).
Wracając jednak do Europy, nie sposób nie wspomnieć o popularnej w wiktoriańskiej Anglii fotografii post mortem, która uwieczniała wizerunki ludzi po śmierci. Zwłaszcza dotyczyło to dzieci , które w ten sposób chciano zatrzymać w pamięci – niejako przedłużyć ich zakończone przedwcześnie życie. Zwykle fotografowano zmarłych tak upozowanych, by wyglądali jakby żyli – np. spali. Dzisiaj obyczaj ten możemy postrzegać jako makabryczny (szczególnie gdy widzimy matki pozujące z martwymi – niby śpiącymi – dziećmi w ramionach), ale może należy na to przerażające współczesnego człowieka zjawisko kulturowe patrzeć jak na kolejną próbę oswajania śmierci? W jakimś stopniu również fotografie Remigiusza Bordy służą takiemu oswojeniu. Pierwszy wstrząs mija i następuje smutna zaduma, ale i ona minie – jak wszystko, co ziemskie – ludzkie i… zwierzęce również.
Bogna Błażewicz (Galeria Miejska Arsenał – Poznań – Poland)
The Aesthetics of Death – Ars Moriendi
Do animals have a soul? The question sounds almost provocative, given that doubts as to the human soul are on the increase … If a human being has no soul, then animals lack it all the more. Still, if people are spiritual beings after all, what gives us the right to question the spiritual in animals? Remigiusz Borda, the author of the series “Ars moriendi. Photographs for animals”, juxtaposing highly aesthetic images of dead animal bodies, protests against – by how own admission – the “generic chauvinism” of the human being who is inclined to attribute all spirituality to the Homo sapiens species only Borda’s photographs are not to be watched; they need to be faced and grappled with and this is a tall order indeed. It is fit and proper to take a deep breath first and try to recall as calmly as possible all the “animal-related traumas” from our childhood, the run-over cats and hedgehogs, a dead hamster on the bottom of an aquarium, or a fish floating belly up in a tank. Each of us has probably been through the shock of a discovery that the pet’s motionless legs are strangely, metallically cold…
For myself, as the writer of these words, Remigiusz Borda’s series has since the very first glance (the wrestle with the photographs) strongly invoked the images that have haunted me for years. It has invoked my helplessness and grief. For a few years the artist collected dead animals lying at roadsides. Usually the photographs he took were staged and therefore he arrived at precisely stylised posthumous portraits. He adorned the animals with flowers and leaves and created twig frameworks on which he spread dead birds. Restoring dignity to dead creatures, Remigiusz Borda not infrequently touches on the excessively decorative and balances on the threshold of bad and good taste. Celebrating their death he seems to be taking advantage of its subversive charm. For the most part the photographs are unquestionably beautiful. Perhaps someone casting a cursory glance may conclude that the photographer has a good time arranging meticulous compositions of the bits and pieces of former life and that he treats them as elements of an excessively aesthetic jigsaw puzzle … The air of some of the works may be seen as virtually psychedelic. Here Japanese reflection on death might be a certain hint for the viewer and a justification for the artist or rather evidence of his noble intention. Remigiusz Borda has for years been fascinated with the culture of Japan, where the idea of dying beautifully is part of an aesthetic canon (the life and suicidal death of Yukio Mishima being the most extreme example).
Coming back to Europe, however, we must mention post mortem photographs; popular in Victorian England, they showed people’s posthumous portraits. This was especially frequent with respect to children, whose memory was thus preserved with a view to prolonging in a sense their prematurely curtailed life. The deceased people were photographed in special poses so that they seemed alive, only asleep. Today the custom may be seen as macabre (especially a sight of mothers posing with dead – seemingly sleeping – children in their arms), but perhaps this cultural phenomena of the past that scares people today should be regarded as another attempt to come to terms with death? To some extent also the photographs by Remigiusz Borda help to come to terms with death. The first shock is followed by sad reflection, yet it will also pass away – as all earthly things – human and… animal, alike.
Bogna Błażewicz (Municipal Gallery Arsenal – Poznan – Poland)
